Ο Σωτήρης Βαρελάς, Αναπληρωτής Καθηγητής του Τμήματος Τουριστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πειραιώς και Διευθυντής του Εργαστηρίου Τουριστικής Αριστείας, με καταγωγή από τη Μεσσηνία, υπογράφει τη Στρατηγική Τουριστικής Ανάπτυξης του Δήμου Καλαμάτας, η οποία θα παρουσιαστεί επίσημα στις 27 Σεπτεμβρίου στην Κεντρική Αγορά.
Μιλώντας στην “Ε”, ο ίδιος αναφέρθηκε στο όραμα του σχεδίου, στις προκλήσεις και στις ευκαιρίες που ανοίγονται για την πρωτεύουσα της Μεσσηνίας, τονίζοντας πως το ζητούμενο είναι μια Καλαμάτα έξυπνη, βιώσιμη και αυθεντική, που θα σέβεται την ταυτότητά της και θα μοιράζει δίκαια τα οφέλη σε όλους. Μέσα από τη στρατηγική, αναδεικνύονται όχι μόνο τα συγκριτικά πλεονεκτήματα της περιοχής αλλά και οι δρόμοι για να παραμείνει ανταγωνιστική, να επεκτείνει την τουριστική περίοδο και να στηρίξει την τοπική κοινωνία.
Συνέντευξη στον Τάσο Ανδρικόπουλο
-Ποιο είναι το βασικό όραμα του σχεδίου τουριστικής ανάπτυξης για την Καλαμάτα;
Στη μελέτη για το στρατηγικό σχέδιο της Καλαμάτας, που είχα την ευκαιρία να συντάξω για τον Δήμο Καλαμάτας -τον οποίο και ευχαριστώ ιδιαίτερα για αυτή την εμπιστοσύνη- επιδίωξα να συνδιαμορφώσω το όραμα και τη στοχοθεσία του προορισμού μέσα από τις απόψεις πολιτών, φορέων και επιχειρηματιών. Μέσα από μια διαδικασία πρωτογενών μεθοδολογιών, όπως focus groups, ημι-δομημένες συνεντεύξεις με φορείς του τουρισμού, ηλεκτρονικό ερωτηματολόγιο για τους πολίτες και ένα workshop που πραγματοποιήθηκε, επιδιώχθηκε ο συμμετοχικός σχεδιασμός. Μπορώ να συνοψίσω τις απόψεις και τις επιθυμίες των πολιτών ως εξής: η Καλαμάτα να εξελιχθεί σε έναν έξυπνο, βιώσιμο και ανοιχτό τουριστικό προορισμό, βασισμένο στο μέτρο και την ισορροπία. Έναν προορισμό με σεβασμό στην ταυτότητα και την ιστορία της πόλης, με δίκαιη διάχυση των ωφελειών στην τοπική κοινωνία, συνδημιουργώντας εμπειρίες και συνθήκες ευζωίας για όλους. Ήταν πολύ ξεκάθαρο το αίτημα για ένα τουριστικό μοντέλο «του μέτρου και της ισορροπίας», το «μηδέν άγαν», που θα επιδιώκει τη δίκαιη διάχυση των ωφελειών σε όλες τις γειτονιές και κοινωνικές ομάδες, τη διαφύλαξη της αυθεντικότητας και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τόσο για τους κατοίκους όσο και για τους επισκέπτες.
-Ποιες είναι οι μεγαλύτερες προκλήσεις που καλείται να αντιμετωπίσει η πόλη στον τουριστικό τομέα;
Καθώς ο αριθμός των τουριστών αυξάνεται, καθίσταται αναγκαία η υιοθέτηση πολιτικών που θα εξισορροπούν τα οικονομικά οφέλη με τη διασφάλιση της ποιότητας ζωής των Καλαματιανών και τη διατήρηση της πολιτιστικής μας κληρονομιάς. Mια βασική πρόκληση που ήδη αντιμετωπίζει η πόλη είναι η αύξηση των τιμών των ενοικίων και η περιορισμένη προσφορά κατοικιών μακροχρόνιας μίσθωσης, ως συνέπεια της εξάπλωσης της βραχυχρόνιας μίσθωσης. Η κλιματική αλλαγή θα παίξει επίσης καθοριστικό ρόλο για την Καλαμάτα και συνολικά για τις μεσογειακές ακτές, μέσα από προκλήσεις όπως: διάβρωση και υποχώρηση ακτογραμμών, ακραία μετεωρολογικά φαινόμενα, αύξηση πλημμυρικών φαινομένων, θερμικές πιέσεις. Όλα αυτά είναι πιθανό να θέσουν υπό αμφισβήτηση την ανθεκτικότητα και την ελκυστικότητα του προορισμού τα επόμενα χρόνια. Μια τρίτη πρόκληση που αξίζει να αναφερθεί είναι η βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών σε γειτονικούς ή ανταγωνιστικούς προορισμούς, γεγονός που ενέχει τον κίνδυνο η Καλαμάτα να βρεθεί σε μια κατάσταση στασιμότητας και χαμηλών προσδοκιών στον τομέα του τουρισμού. Μέσα από συνεχή διαχείριση βασισμένη σε δεδομένα, ουσιαστική συνεργασία με τις τοπικές κοινότητες, ενίσχυση της ανθεκτικότητας και επένδυση στη διαρκή βελτίωση των υπηρεσιών, η Καλαμάτα μπορεί να ξεπεράσει αυτές τις προκλήσεις και να δημιουργήσει αξία τόσο για τους επισκέπτες όσο και για τους κατοίκους της.
-Σε τι διαφοροποιείται η Καλαμάτα από άλλους προορισμούς της Πελοποννήσου και της Ελλάδας;
Η πολυμορφία του τοπίου, η γαστρονομική ταυτότητα και η αυθεντικότητα των εμπειριών καθιστούν την Καλαμάτα προορισμό με μοναδικό χαρακτήρα και βιώσιμη προοπτική. Όλα αυτά συγκροτούν ένα πλαίσιο ευ ζην που διαχέεται σε κάθε πτυχή της εμπειρίας. Από έρευνα που πραγματοποιήσαμε, οι ίδιοι οι επισκέπτες αναδεικνύουν θετικές έννοιες όπως quality food, excellent service, hotel, great experience, επιβεβαιώνοντας ότι η πόλη συνδέεται με τη φιλοξενία, τη γαστρονομία και το περιβάλλον. Σε αυτό το μίγμα ποιότητας χρειάζεται να αναδείξουμε ακόμη περισσότερο τον πολιτισμό. Η Καλαμάτα διαθέτει όλα τα απαραίτητα ποιοτικά χαρακτηριστικά για να συγκροτήσει ένα ανταγωνιστικό αφήγημα με έμφαση στη σύνδεση πόλης - φύσης - πολιτισμού και να δημιουργήσει ένα ολοκληρωμένο τουριστικό οικοσύστημα που θα αξιοποιεί την τοπικότητα και τη βιωματική εμπειρία ως στρατηγικούς πυλώνες διαφοροποίησης. Ωστόσο, το πιο ισχυρό πλεονέκτημα της Καλαμάτας παραμένει ο ίδιος ο άνθρωπος και η φιλοξενία που βιώνουν οι επισκέπτες μας. Αντίστοιχα χαρακτηριστικά διαθέτουν βεβαίως εκατοντάδες προορισμοί, τόσο διεθνώς όσο και στην Ελλάδα. Το ζητούμενο είναι ποιος προορισμός θα καταφέρει, με συνέπεια και επαγγελματισμό, να προσελκύσει και να διατηρήσει τα κρίσιμα κοινά μέσα από μια ολοκληρωμένη διαχείριση.
-Πόσο καθοριστικό ρόλο παίζει το Αεροδρόμιο της Καλαμάτας στη στρατηγική τουριστικής ανάπτυξης που εκπονήσατε;
Ο Διεθνής Αερολιμένας Καλαμάτας «Καπετάν Βασίλης Κωνσταντακόπουλος» διαδραματίζει και θα συνεχίσει να διαδραματίζει ακόμη πιο καθοριστικό ρόλο στον τουρισμό, όχι μόνο της Καλαμάτας αλλά και ολόκληρης της Πελοποννήσου. Διαθέτω σημαντική εμπειρία στην προσέλκυση αεροπορικών πτήσεων γραμμής και να είστε βέβαιοι ότι τα επόμενα χρόνια αυτή η διαδικασία θα υλοποιηθεί από εξειδικευμένα στελέχη. Το Αεροδρόμιο Καλαμάτας μπορεί να εξελιχθεί σε ένα δυναμικό οικοσύστημα φιλοξενίας και ανάπτυξης: να δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας, να προωθεί τα μεσσηνιακά προϊόντα, να προσελκύει επενδύσεις και να λειτουργεί ως κεντρικός κόμβος εμπειριών. Με πρότυπα από διεθνή αεροδρόμια που έχουν μετατραπεί σε πολυδιάστατους χώρους πολιτισμού, γαστρονομίας, καινοτομίας και επιχειρηματικότητας, μπορεί να αποτελέσει το επίκεντρο ενός συνασπισμού δημιουργικών δυνάμεων για τον τουρισμό της Πελοποννήσου, ενισχύοντας τη βιωσιμότητα, την ανταγωνιστικότητα και τη διεθνή ταυτότητα της περιοχής.
-Κατά πόσο οι υπάρχουσες υποδομές της πόλης ανταποκρίνονται στις ανάγκες ενός σύγχρονου τουριστικού προορισμού;
Στην έρευνα εξόρυξης δεδομένων που κάναμε για τις ανάγκες της στρατηγικής, μελετήσαμε όλες τις αξιολογήσεις που κάνουν οι επισκέπτες για τον τόπο μας, οι οποίες είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικές όσον αφορά τις υποδομές και τις προσφερόμενες υπηρεσίες. Για τα αξιοθέατα και δραστηριότητες ο μέσος όρος αξιολόγησης είναι 4.89/5, για τις επιχειρήσεις εστίασης και γαστρονομίας 4.22/5 και για τα ξενοδοχειακά καταλύματα 4.13/5. Πρόκειται για ποσοστά ιδιαίτερα υψηλά, με θετικά σχόλια από τους επισκέπτες. Το 87.37% των κριτικών έχουν θετικό συναίσθημα, επιβεβαιώνοντας τη γενικά θετική εμπειρία των επισκεπτών στην Καλαμάτα. Υπάρχει και ένα 7.5% των κριτικών με αρνητικό συναίσθημα, που αφορούν κυρίως ζητήματα εξυπηρέτησης, υποδομών και προσβασιμότητας, κυρίως από το Αεροδρόμιο προς την πόλη. Το βιώνουμε ως Καλαματιανοί ότι τα τελευταία χρόνια η πόλη μας μεταμορφώθηκε μέσα από έργα που αναβάθμισαν τον δημόσιο χώρο και τις υποδομές της. Δημιουργήθηκαν νέοι πεζόδρομοι και ποδηλατόδρομοι, αναπλάστηκαν πλατείες και κοινόχρηστοι χώροι, προχώρησαν πολιτιστικές επενδύσεις και βελτιώθηκαν οι πρακτικές διαχείρισης ενέργειας και απορριμμάτων. Όλες αυτές οι παρεμβάσεις άλλαξαν την καθημερινότητα και την εικόνα της πόλης, λειτουργώντας παράλληλα προς όφελος του τουρισμού. Το επόμενο μεγάλο στοίχημα σε επίπεδο υποδομών είναι η αναβάθμιση της παραλιακής ζώνης, ανατολικά και δυτικά, καθώς και η αναζωογόνηση του Ταϋγέτου. Γιατί ένας τόπος που είναι πρώτα καλός για τους πολίτες του, θα είναι αναμφίβολα καλός και για τους επισκέπτες του.
-Η κρουαζιέρα έχει θέση στη στρατηγική τουριστικής ανάπτυξης της Καλαμάτας; Ποιες είναι οι δυνατότητες της πόλης ώστε να αναδειχθεί περαιτέρω στο σκέλος αυτό;
Η ανάπτυξη της κρουαζιέρας, παρότι προσφέρει σημαντικά άμεσα και έμμεσα οικονομικά οφέλη, συνοδεύεται από σοβαρές προκλήσεις. Η ταυτόχρονη εισροή μεγάλου αριθμού επισκεπτών μπορεί να ασκήσει πιέσεις στις υποδομές και στους τοπικούς πόρους, ενώ σε σύγκριση με άλλες μορφές τουρισμού, όπως η μακράς διάρκειας διαμονή, η κρουαζιέρα παρουσιάζει χαμηλότερη κατά κεφαλήν συνεισφορά στην τοπική οικονομία. Επιπλέον, το προφίλ του προορισμού δεν ενισχύεται από την άμεση εγγύτητα σε μια γραφική παλιά πόλη γεμάτη καταστήματα σουβενίρ, όπως στη Ρόδο, ή από ένα εμβληματικό τοπόσημο, όπως η Αρχαία Ολυμπία, ούτε διαθέτει το εμβληματικό καρτ-ποστάλ τοπίο της Σαντορίνης. Για τον λόγο αυτό θεωρώ πιο ελκυστική τη στρατηγική προσέλκυσης ποιοτικού θαλάσσιου τουρισμού, μέσω mega yachts και μιας εκσυγχρονισμένης μαρίνας, που θα μπορούσε να αποτελέσει σημείο αναφοράς για τη Μεσσηνία και την Πελοπόννησο. Στη στρατηγική παρουσιάζονται συγκεκριμένες προτάσεις προς αυτή τη κατεύθυνση. Παράλληλα, θα είχε ιδιαίτερο ενδιαφέρον, εφόσον αντιμετωπιστούν τα ζητήματα του λιμανιού, να εξεταστεί η επένδυση σε υποδομές κρουαζιέρας στο λιμάνι της Κυπαρισσίας, το οποίο θα μπορούσε να λειτουργήσει ανταγωνιστικά σε σχέση με το Κατάκολο.
-Τι ρόλο θα παίξει η τοπική κοινωνία και οι επιχειρηματίες στην υλοποίηση της στρατηγικής;
Μια στρατηγική αποτελεί μια μελέτη, έναν οδικό χάρτη. Η υλοποίησή της είναι η μεγαλύτερη πρόκληση, καθώς απαιτεί πολλά έτη και τη δέσμευση όλων των εμπλεκομένων μερών. Ο ρόλος της τοπικής κοινωνίας και των επιχειρηματιών είναι καθοριστικός, τόσο στη διαμόρφωση του σχεδίου όσο και στην άσκηση επιρροής για την υλοποίησή του. Οι προορισμοί άλλωστε χτίζονται από τη βάση τους….
-Υπάρχει πρόβλεψη για την εκπαίδευση και κατάρτιση επαγγελματιών στον τουρισμό; Θα υπάρξει ίσως κάποια συνεργασία με το Σχολείο Τουρισμού Καλαμάτας και το Messinia Forum;
Αναφερθήκατε σε δύο σημαντικές πρωτοβουλίες, στις οποίες συμμετέχω ενεργά από την αρχή τους. Αυτό αποδεικνύει τη δίψα του τόπου και των ανθρώπων του για μάθηση και συνεχή βελτίωση, μια στάση που δεν συναντάται εύκολα ούτε σε διάσημους προορισμούς, και αυτό είναι ιδιαίτερα ενθαρρυντικό. Πράγματι, η εκπαίδευση και η κατάρτιση διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο για κάθε προορισμό, καθώς συμβάλλουν τόσο στην ποιότητα και αναβάθμιση των υπηρεσιών όσο και στη βελτίωση των συνθηκών και της ποιότητας εργασίας των ίδιων των ανθρώπων μας, των εργαζομένων. Η μελέτη περιλαμβάνει ένα ολοκληρωμένο στρατηγικό πλαίσιο για τον τομέα αυτό. Άλλωστε, όπως γνωρίζετε, η Καλαμάτα και η Πελοπόννησος εισέρχονται δυναμικά στο επίκεντρο της διεθνούς εκπαίδευσης υψηλού κύρους στον τουρισμό, μέσα από τις επενδύσεις της ΤΕΜΕΣ.
-Πόσο σημαντική είναι η αξιοποίηση των social media και των «έξυπνων λύσεων» για τον τουρισμό της Καλαμάτας;
Ο Δήμος Καλαμάτας έχει προχωρήσει σε μια ουσιαστική επανεκκίνηση στη διαχείριση των social media, ακολουθώντας μια ορθά προσανατολισμένη στρατηγική. Το ψηφιακό μάρκετινγκ, με έμφαση στο performance marketing και με πλήρη μετρησιμότητα σε κάθε στάδιο μέσω εργαλείων όπως το Google Analytics και το Meta Ads Manager, αποτελεί πλέον μονόδρομο για έναν προορισμό που απευθύνεται κυρίως σε μεμονωμένους επισκέπτες. Η τεχνητή νοημοσύνη ανεβάζει τον πήχη ακόμη πιο ψηλά, εισάγοντας καινοτόμες εφαρμογές όπως τα dynamic packages σε επίπεδο εμπειριών, ενισχύοντας τη μετάβαση σε μια data-driven στρατηγική και επιτρέποντας την παρακολούθηση και διαχείριση ροών σε πραγματικό χρόνο, μέσω λύσεων όπως η smart city card. Αρκετές από αυτές τις καινοτόμες κατευθύνσεις περιλαμβάνονται ήδη στη στρατηγική, πάντα με γνώμονα τις οικονομικές δυνατότητες του Δήμου.
-Κάθε χρόνο τέτοια εποχή γίνεται συζήτηση για την επέκταση της τουριστικής περιόδου. Που πρέπει να εστιάσει η πόλη ώστε να αλλάξει τα δεδομένα;
Η μεγάλη πρόκληση για την πόλη είναι να καταφέρει να διατηρεί υψηλές πληρότητες και πέρα από το διάστημα 15 Ιουλίου – 30 Αυγούστου, επεκτείνοντας την τουριστική αιχμή και στο πρώτο δεκαπενθήμερο του Ιουλίου, αλλά και στο τελευταίο του Ιουνίου. Πρόκειται για περιόδους κατά τις οποίες λειτουργεί ο μεγαλύτερος αριθμός καταστημάτων, γεγονός που ενισχύει την ελκυστικότητα της πόλης. Ως προορισμός, και δεδομένου του σχετικά μικρού αριθμού διαθέσιμων κλινών, η Καλαμάτα μπορεί, μέσα από έναν συγκροτημένο σχεδιασμό και ένα καλά οργανωμένο καλεντάρι εκδηλώσεων, φεστιβάλ και συνεδρίων, να επιτύχει ουσιαστική επέκταση της τουριστικής περιόδου. Πέραν των ξενοδοχείων που παραμένουν ανοιχτά όλο τον χρόνο στην πλειοψηφία τους, απαιτείται συντονισμός με τους επιχειρηματίες –ιδίως της παραλιακής ζώνης– ως προς τη δυνατότητα διατήρησης των καταστημάτων σε λειτουργία σε στοχευμένες περιόδους, παρά τα αυξημένα λειτουργικά κόστη. Θα πρέπει όλοι να έχουν εικόνα των γεγονότων που θα λαμβάνουν μέρος και η πόλη να λειτουργεί σαν ένα καλοκουρδισμένο ρολόι. Όλα αυτά είναι διαχείριση προορισμού. Φυσικά σε αυτή την προσπάθεια είναι αναγκαία η συνεργασία και η διαπραγμάτευση με τις αεροπορικές εταιρείες τακτικών δρομολογίων και τους tour operators που τις αξιοποιούν, με προγράμματα co- marketing κα.
-Επαγγελματίες της πόλης έχουν σταθεί στον αναξιοποίητο τουρισμό παραχείμασης σε συνάρτηση με τις κατάλληλες κλιματολογικές συνθήκες του φθινοπώρου. Με την Καλαμάτα να έχει τις βάσεις, που πρέπει να στοχεύσει για να προσελκύσει κόσμο;
Σε συνέχεια της προηγούμενης ερώτησής σας, απαιτείται στοχευμένη προβολή προς κρίσιμα κοινά, όπως οι ταξιδιώτες άνω των 65 ετών ή όσοι ενδιαφέρονται για ιατρικό τουρισμό, τα οποία αναζητούν πιο ήπιες κλιματολογικές συνθήκες και αποφεύγουν τις υψηλές θερμοκρασίες της καρδιάς του καλοκαιριού. Η Καλαμάτα επίσης διαθέτει σημαντικές υποδομές σε ιδιωτικές κλινικές, κέντρα αποκατάστασης και μονάδες αιμοκάθαρσης, που μπορούν να ενισχύσουν την ανάπτυξη τουρισμού τρίτης ηλικίας και ειδικών μορφών υγείας και ευεξίας. Εν κατακλείδι, ναι, η Καλαμάτα, με το ήπιο και ευνοϊκό κλίμα της, μπορεί να αποτελέσει ιδανικό προορισμό για την επέκταση της τουριστικής δραστηριότητας στις ενδιάμεσες (shoulder) περιόδους.
-Σε πόσο χρονικό ορίζοντα αναμένεται να φανούν τα πρώτα αποτελέσματα της στρατηγικής;
Το κρίσιμο ζήτημα για κάθε μελέτη είναι η υλοποίησή της. Απαιτείται η δημιουργία της κατάλληλης τεχνοδομής, η οποία θα στελεχωθεί με εξειδικευμένο προσωπικό, το οποίο, αξιοποιώντας χρηματοδοτικά εργαλεία σε βάθος πενταετίας, θα μπορέσει να την εφαρμόσει. Στη μελέτη που εκπονήσαμε προτείνονται συγκεκριμένες δράσεις, αλλά και σαφείς οικονομικές πηγές προς αυτή την κατεύθυνση. Βεβαίως, η στρατηγική μελέτη λειτουργεί συμπληρωματικά με μια σειρά από άλλες παρεμβάσεις που υλοποιεί η πόλη μας και οι οποίες βελτιώνουν την καθημερινότητα τόσο των μόνιμων όσο και των προσωρινών κατοίκων. Πρόκειται για τη Στρατηγική Βιώσιμης Αστικής Ανάπτυξης, την Αστική Αναζωογόνηση, το Σχέδιο Βιώσιμης Αστικής Κινητικότητας, το Σχέδιο Αστικής Προσβασιμότητας, καθώς και το Σχέδιο για την Κλιματική Ουδετερότητα έως το 2030 αλλά και την πολύ σημαντική παρέμβαση με την ΟΧΕ Ταυγέτου. Όλες αυτές οι πρωτοβουλίες πρέπει να λειτουργούν με συνέργεια και συνέχεια, ώστε να διαμορφώσουν ένα συνεκτικό πλαίσιο ανάπτυξης το οποίο επηρεάζει καθοριστικά και τον τουρισμό.
