Στη Μαντίνεια, το362 π.Χ., όταν γνωστοποιήθηκε ο θάνατος του Επαμεινώνδα, οι άνδρες του διέκοψαν τον αγώνα.Στη μάχη της Μαντίνειας δεν νίκησε κανείς. Οι μεγάλες ελληνικές πόλεις-κράτη είχαν πια αποδυναμωθεί και οι Θηβαίοι αποσύρθηκαν από την Πελοπόννησο. Ασχολήθηκαν με την αποστασία και άρνηση των μέχρι τότε συμμάχων τους Φωκέων,να στείλουν στρατόλίγο πριν την εκστρατεία στην Πελοπόννησο.
Βέβαια κατά την εποχή των περσικών πολέμων οι Θεσσαλοί, οι Βοιωτοί και οι Λοκροί, είχαν τηρήσει ουδέτερη στάση και επέτρεψαν τη διέλευση του Περσικού στρατού από τα εδάφη τους ενώ αντίθετα οι Φωκείς είχαν πάρει μέρος στη μάχη των Θερμοπυλών.Η Θήβα προσέφυγε στο Αμφικτυονικό συνέδριο κατηγορώντας τους Φωκείς ότιείχαν καλλιεργήσει μέρος των ιερών κτημάτων των Δελφών. Το συνέδριο επέβαλε τόσο βαρύ πρόστιμο στους Φωκείς, που αυτοίαδυνατούσαν να πληρώσουν και αποφάσισαν να αντιδράσουν. Ζήτησαν τη βοήθεια της Σπάρτης, συγκρότησαν στρατό από πέντε χιλιάδες στρατιώτες και κατέλαβαν το μαντείο Δελφών επιδιώκοντας να ακυρωθεί η απόφαση της καταδίκης τους. Έτσι ξέσπασε ο Τρίτος ιερός πόλεμος. Από τη μια πλευρά οι Φωκείς, οι Σπαρτιάτες, οι Αθηναίοικαιοι τύραννοι των Φερών και από την άλλη φυσικά οι Θηβαίοι και τα μέλη της Δελφικής Αμφικτυονίας ενώαργότερα προστέθηκαν στη συμμαχία και οι Μακεδόνες. Επικεφαλής των Φωκέων ήταν ο στρατηγός Φιλόμηλος, που όμως σκοτώθηκε σε μάχη και τον διαδέχθηκε ο Ονόμαρχος. Αφού οι Φωκείς είχαν πάρει τα χρήματα από το μαντείο των Δελφών, έφτιαξαν ισχυρό, μισθοφορικό στρατό,είκοσι χιλιάδων στρατιωτών και χιλίων ιππέων, ενώ ο Ονόμαρχος ξεκίνησε και την οχύρωση των Φωκικών θέσεων.Το στράτευμα των Φωκέων εκστράτευσε κατά των γειτονικών Λοκρών αλλά και των Βοιωτών, ενώ κατάφερε να καταλάβει και τον Ορχομενό.Τότε έκαναν όμως το μεγάλο λάθος. Επιτέθηκαν στη Θεσσαλίαπροκαλώντας την πρώτη στρατιωτική παρέμβαση των Μακεδόνων.
Η αποχώρηση των Θηβαίων από την Πελοπόννησο δημιούργησε κλίμα ανησυχίας στους Αρκάδες και τους Μεσσήνιους. Η Μεγαλόπολη, που ήταν και ηπρωτεύουσα του «Κοινού των Αρκάδων», φυσικά είχε συνδεθεί με τους εχθρούς της Σπάρτης, που ήταν οι Θηβαίοι, οι Αργείοι, οι Σικυώνιοι και φυσικά οι Μεσσήνιοι.Λίγο αργότερα,το 355 π.Χ., οι Μεσσήνιοι προχώρησαν σε αμυντική συμμαχία με την Αθήνα. Το 353π.Χ., οι Αρκάδες, αφού είδαν ότι οι Θηβαίοι είχαν εμπλακεί σε πόλεμο με τους Φωκείς,έστειλαν κι αυτοί αντιπροσωπεία στην Αθήνα,για να ζητήσουναμυντική συμμαχία. Φτάνοντας, βρήκαν όμως εκεί μια σπαρτιατική αντιπροσωπεία που διερευνούσε τις προθέσεις της Αθήνας στην περίπτωση επίθεσης της Σπάρτης στην Αρκαδία.Ο Δημοσθένης υποστήριξε την πρόταση των Αρκάδων όταν το 351 π.Χ. οι Σπαρτιάτεςκινήθηκαν εναντίον της Μεγαλόπολης. Ο Δημοσθένης πίσω από αυτή την επίθεση «έβλεπε» επιπλέον τον διακαή πόθο των Σπαρτιατών για την κατάληψη και της Μεσσήνης:
«[6] Ἀλλὰ νὴ Δία ταῦτα μὲν οὕτως δεῖν ἔχειν φήσομεν, δεινὸν δ᾽ εἰ, πρὸς οὓς παρεταττόμεθ᾽ἐν Μαντινείᾳ, τούτους συμμάχους αἱρησόμεθα, εἶτα βοηθήσομεν τούτοις ἐναντί᾽ἐκείνοις μεθ᾽ὧν τότ᾽ἐκινδυνεύομεν. κἀμοὶ ταῦτα δοκεῖ, προσδεῖσθαι δ᾽ἔτι τοῦ «τὰ δίκαια ποιεῖν ἐθελόντων τῶν ἑτέρων.» [7] εἰ μὲν τοίνυν ἐθελήσουσιν εἰρήνην ἅπαντες ἄγειν, οὐ βοηθήσομεν τοῖς Μεγαλοπολίταις· οὐδὲν γὰρ δεήσει· ὥστ᾽ οὐδ᾽ὁτιοῦν ὑπεναντίον ἡμῖν ἔσται πρὸς τοὺς συμπαραταξαμένους, σύμμαχοι δ᾽ἡμῖν οἱ μὲν ὑπάρχουσιν, ὥς φασιν, οἱ δὲ προσγενήσονται νυνί. [8] καὶ τί ἂν ἄλλο βουλοίμεθα; ἐὰν δ᾽ἀδικῶσι καὶ πολεμεῖν οἴωνται δεῖν, εἰ μὲν ὑπὲρ τούτου μόνον βουλευτέον, εἰ χρὴ Μεγάλην πόλιν ἡμᾶς προέσθαι Λακεδαιμονίοις ἢ μή, δίκαιον μὲν οὔ, συγχωρῶ δ᾽ἔγωγ᾽ἐᾶσαι καὶ μηδὲν ἐναντιωθῆναι τοῖς γε τῶν αὐτῶν μετασχοῦσι κινδύνων· εἰ δ᾽ἅπαντες ἐπίστασθ᾽ὅτι, ταύτην ἂν ἕλωσιν, ἴασ᾽ἐπὶ Μεσσήνην, φρασάτω τις ἐμοὶ τῶν νῦν χαλεπῶν τοῖς Μεγαλοπολίταις, τί τόθ᾽ἡμῖν συμβουλεύσει ποιεῖν. ἀλλ᾽ οὐδεὶς ἐρεῖ. [9] καὶ μὴν πάντες ἐπίστασθ᾽ὡς, καὶ παραινούντων τούτων καὶ μή, βοηθητέον, καὶ διὰ τοὺς ὅρκους οὓς ὀμωμόκαμεν Μεσσηνίοις, καὶ διὰ τὸ συμφέρον εἶναι κατοικεῖσθαι ταύτην τὴν πόλιν. σκοπεῖσθε δὴ πρὸς ὑμᾶς αὐτοὺς ποτέραν τὴν ἀρχὴν καλλίονα καὶ φιλανθρωποτέραν ποιήσεσθε τοῦ μὴ᾽πιτρέπειν ἀδικεῖν Λακεδαιμονίοις, τὴν ὑπὲρ Μεγάλης πόλεως ἢ τὴν ὑπὲρ Μεσσήνης. [10] νῦν μέν γε βοηθεῖν δόξετ᾽Ἀρκάσι, καὶ τὴν εἰρήνην σπουδάζειν εἶναι βεβαίαν, ὑπὲρ ἧς ἐκινδυνεύσατε καὶ παρετάξασθε· τότε δ᾽ εὔδηλοι πᾶσιν ἔσεσθε οὐ τοῦ δικαίου μᾶλλον εἵνεκα Μεσσήνην εἶναι βουλόμενοι ἢ τοῦ πρὸς Λακεδαιμονίους φόβου. δεῖ δὲ σκοπεῖν μὲν καὶ πράττειν ἀεὶ τὰ δίκαια, συμπαρατηρεῖν δ᾽ὅπως ἅμα καὶ συμφέροντ᾽ἔσται ταῦτα»…
(Μα τον Δία, θα δεχτούμε ότι έτσι έπρεπε να έχουν τα πράγματα· θα ήταν όμως σκληρό να προτιμήσουμε για συμμάχους μας αυτούς που αντιμετωπίσαμε στη Μαντίνεια και στη συνέχεια να τους βοηθήσουμε εναντίον εκείνων με τους οποίους μοιραστήκαμε τότε τους κινδύνους. Και εγώ είμαι της ίδιας γνώμης, αλλά να προστεθεί η φράση «εφόσον και οι άλλοι είναι αποφασισμένοι να κάνουν το δίκαιο». [7] Αν λοιπόν είναι όλοι αποφασισμένοι να τηρήσουν την ειρήνη, δεν θα βοηθήσουμε τους Μεγαλοπολίτες, γιατί δεν θα χρειαστεί· επομένως, δεν θα υπάρξει από την πλευρά μας τίποτε εχθρικό προς τους «εν όπλοις» συντρόφους μας· εξάλλου, οι μεν είναι σίγουροι σύμμαχοί μας, όπως δηλώνουν, οι άλλοι θα γίνουν τώρα. [8] Τι περισσότερο λοιπόν θα θέλαμε; Αν όμως οι Λακεδαιμόνιοι ενεργήσουν με άδικο τρόπο και πιστεύουν ότι είναι απαραίτητο να κάνουν πόλεμο, τότε, αν το ζήτημα για το οποίο πρέπει να αποφασίσουμε είναι τούτο μόνο, αν δηλαδή είναι σωστό να θυσιάσουμε τη Μεγαλόπολη σ᾽ αυτούς ή όχι, δεν είναι βέβαια δίκαιο, ωστόσο εγώ προσωπικά συμφωνώ να τους αφήσουμε και να μην εναντιωθούμε καθόλου σ᾽ αυτούς που μοιράστηκαν τους ίδιους κινδύνους με μας· από την άλλη όμως, αν όλοι γνωρίζετε καλά ότι μετά την κατάληψη της Μεγαλόπολης θα βαδίσουν εναντίον της Μεσσήνης, ας μου πει κάποιος από αυτούς που κρατούν τώρα σκληρή στάση απέναντι στους Μεγαλοπολίτες τί θα μας συμβουλεύσει τότε να κάνουμε. Δεν πρόκειται όμως να μου απαντήσει κανένας. [9] Και όμως όλοι γνωρίζετε καλά, είτε μας το λένε οι ομιλητές είτε όχι, ότι πρέπει να βοηθήσουμε τους Μεσσήνιους και γιατί δεσμευόμαστε από τους όρκους που τους δώσαμε και γιατί είναι προς το συμφέρον μας να υπάρχει αυτή η πόλη. Αναρωτηθείτε απλώς πότε θα αρχίζατε την αντίστασή σας στις αδικίες των Λακεδαιμονίων με περισσότερη τιμή και γενναιοφροσύνη, στην περίπτωση υπεράσπισης της Μεγαλόπολης ή στην περίπτωση υπεράσπισης της Μεσσήνης. [10] Στην πρώτηπερίπτωση θα δείξετε ότι βοηθάτε τους Αρκάδες και ότι ενδιαφέρεστε για τη διασφάλιση της ειρήνης, για την οποία αντιμετωπίσατε κίνδυνο και πολεμήσατε· στην άλλη περίπτωση όμως θα δουν όλοι καθαρά ότι επιθυμείτε να υπάρχει αυτή η πόλη όχι τόσο χάριν του δικαίου όσο από φόβο προς τους Λακεδαιμονίους. Πρέπει κανείς να προσπαθεί πάντοτε να βλέπει ποιο είναι το δίκαιο και να ενεργεί σύμφωνα με αυτό· παράλληλα όμως να προσέχει αν αυτό θα είναι προς το συμφέρον του)…..
Και τελειώνοντας ο Δημοσθένης λέει:
[32] Ἐγὼ μὲν οὖν, ὦἄνδρες Ἀθηναῖοι, μὰ τοὺς θεοὺς οὔτεφιλῶν οὐδετέρους οὔτε μισῶν ἰδίᾳ εἴρηκα, ἀλλ’ ἃ νομίζωσυμφέρειν ὑμῖν· καὶ παραινῶ μὴ προέσθαι Μεγαλοπολίτας,μηδ’ ἄλλον ἁπλῶς μηδένα τῶν ἐλαττόνων τῷ μείζονι.».
(Εγώ μεν λοιπόν, άνδρες Αθηναίοι, μα τους θεούς, δεν είμαι ούτε με τον ένα ούτε με τον άλλον, ούτε μιλώ από προσωπικόμίσος, είπα δε όσα νομίζω συμφέροντα για σας· και σας προτρέπω να μην αφήσετε τους Μεγαλοπολίτες ούτε κανένα άλλον από τουςασθενέστερους στη διάθεσητου ισχυροτέρου).
(Δημοσθένης, «Υπέρ Μεγαλοπολιτών»,(§ 6-10 &32).
Οι Μεσσήνιοι δεν κατάφεραν ποτέ κατά τα επόμενα χρόνιανα αποκτήσουνμεγάλη δύναμη και μετά το τέλος της Θηβαϊκής ηγεμονίας συμμάχησαν με τη Μακεδονία.
Στη διαμάχη των Φωκέων με τους Μακεδόνες, ο Ονόμαρχος με τον μισθοφορικό στρατό του, νίκησε τους Μακεδόνες δύο φορές. Την τρίτη φορά όμως,στη μάχητου Κρόκιου Πεδίου, ηττήθηκε και σκοτώθηκε.Τον διαδέχτηκε ο αδερφός του Φάυλλος, που κι αυτός πέθανε όμως δύο χρόνια αργότερα και επικεφαλής του στρατού των Φωκέων ανέλαβε ο Φάλαιρος. Κι ενώ παγιωνόταν η κατάσταση και οι Φωκείς διατηρούσαν τις κτήσεις τους, το 346 π.Χ.ήρθε η Φιλοκράτειος ειρήνημεταξύ των Αθηναίων και των Μακεδόνων του Φιλίππου Β΄.Η συνθήκη πήρε το όνομά της από τον εκπρόσωπο των Αθηναίων, Φιλοκράτη και σήμανε το τέλος του Τρίτου ιερού πολέμου.Οι Φωκείς έμειναν χωρίς συμμάχους και αναγκάστηκαν να παραδοθούν. Η νέα ποινή που τους επιβλήθηκε ήταν σκληρότατη αφού έπρεπενα πληρώνουν εξήντα τάλαντα κάθε χρόνο για να αποπληρώσουν την αξία των θησαυρών που είχαν αφαιρέσει από το Μαντείο των Δελφών. Τις δυο ψήφους τους στο Αμφικτυονικό συνέδριο,τιςπήραν οι Μακεδόνες που έμπαιναν πια γερά στο ελληνικό προσκήνιο.
Ο Φίλιππος Β΄, ήταν βασιλιάς της Μακεδονίαςαπό το 359 π.Χ. μέχρι το 336 π.Χ. Αυτός έφερε τηναναμόρφωση του μακεδονικού στρατού, με τον σχηματισμό της μακεδονικής φάλαγγας, κάτι που αποδείχθηκε αποτελεσματικό και νικηφόρο στα πεδία των μαχών. Εκτός αυτού, ο Φίλιππος Β΄ήταν αυτός που επέβαλετην εκτεταμένη χρήση πολιορκητικών μηχανών και με τις αποτελεσματικές συμμαχίες και τη διπλωματία κατάφερε να επικρατήσει στον ελλαδικό χώρο.Είχε ήδη επιτύχει να επηρεάσει και να τιθασεύσει τους γειτονικούς λαούς στα βόρεια σύνορα της Μακεδονίαςαλλά και να έχει ισχυρά ερείσματα και στις ελληνικές πόλεις. Η Αθήνα έδειχνεόμως ότι δεν τον υπολόγιζε αφούήδη από το 345 π.Χ. η αντιφιλιππική παράταξη του Δημοσθένη είχε οπαδούς και ισχυρή φωνή στην εκκλησία του Δήμου. Οαθηναϊκός στόλος αναδιοργανώθηκε και οι Αθηναίοι συγκρότησαν ισχυρές συμμαχίες. Όταν ο ΦίλιπποςΒ´,το 340 π.Χ., βρισκόταν σε εκστρατεία στον Βόσπορο, πολιορκούσε το Βυζάντιο και είχε κόψει την τροφοδοσία της αθηναϊκής αποικίας, ο αθηναϊκός στόλος προσέτρεξε εκεί, τον ανάγκασε να λύσει την πολιορκία και να γυρίσει στη Μακεδονία.
Το φθινόπωρο του 339 π.Χ., ο μακεδονικός στρατός κατέλαβε αιφνιδιαστικά την Ελάτεια, την πρωτεύουσα της Φωκίδας. Οι Αθηναίοι θορυβημένοι, έστειλαν πρέσβη στη Θήβα τον ρήτορα Δημοσθένη με σκοπό τησυμμαχία με τους Θηβαίους, που μέχρι εκείνη τη στιγμή ήταν σύμμαχοι των Μακεδόνων.Ο Φίλιππος Β´ προσπάθησε ανεπιτυχώς να τους μεταπείσει. Έτσι, τον επόμενο χρόνο, το 338 π.Χ., η μάχη της Χαιρώνειας ήταν καταλυτική για την επικράτηση των Μακεδόνων στον ελλαδικό χώρο. Σε αυτήν τέθηκαν αντιμέτωποι ο μακεδονικός στρατός και τασυμμαχικά στρατεύματα της Αθήνας, τηςΘήβας, της Εύβοιας, των Μεγάρων, της Κορίνθου, της Αχαΐας, της Ακαρνανίας, της Λευκάδας και της Κέρκυρας.Οι Μακεδόνες, με τον ευφυή σχηματισμό της «μακεδονικής φάλαγγας»θριάμβευσαν. Η νίκητουςστη μάχη της Χαιρώνειας,σηματοδότησε ουσιαστικά και την έναρξη της μακεδονικής κυριαρχίας στοπολιτικό προσκήνιο και της νότιας Ελλάδας για περίπου έναν αιώνα.
Ο Φίλιππος Β' , μετά τη νικηφόρα μάχη στη Χαιρώνεια, ίδρυσε μια ομοσπονδία ελληνικών κρατών, γνωστή ως το «Συνεδριο της Κορίνθου» ή «Πανελλήνιο Συνέδριο», μπήκε επικεφαλής και έθεσε στόχο την επίθεση στην Περσία.
(Φωτογραφία: Το μαρμάρινο «Λιοντάρι της Χαιρώνειας» - Χτίστηκε από τους Θηβαίους στη μνήμη των πεσόντων ανδρών του Ιερού Λόχου, μετά τη νίκη του Φίλιππου το 338 π.Χ.)
