Με αφετηρία το πρόγραμμα «When the Mother Tongue Wakes», ενώνουν τις δυνάμεις τους για να δώσουν φωνή στις μητρικές γλώσσες των παιδιών μεταναστών που ζουν στη περιοχή και να αναδείξουν τη σημασία της γλωσσικής και πολιτισμικής ταυτότητας τους.
Μέσα από τη δημιουργία μιας κινητής, πολύγλωσσης βιβλιοθήκης, δράσεις φιλαναγνωσίας και θεατρικής έκφρασης, το πρόγραμμα στοχεύει να ενισχύσει τη συμπερίληψη, τη συνεργασία και την αυτοπεποίθηση των νέων της Τριφυλίας. Όπως τονίζουν η Γαρυφαλιά Τεριζάκη υπεύθυνη του Παραστήματος Τριφυλίας και ο Χρήστος Χήναρης από το Τριφυλιακό Ερασιτεχνικό Θέατρο, η αφύπνιση της μητρικής γλώσσας δεν είναι μόνο προσωπική υπόθεση, αλλά πράξη συλλογικής αναγέννησης, η καλλιέργεια της μητρικής γλώσσας δεν είναι μόνο θέμα πολιτισμικής συνέχειας, αλλά και θεμέλιο για την κατανόηση των κανόνων της γλώσσας της χώρας υποδοχής.
Συνέντευξη στον Κώστα Μπούρα
Τίτλος του προγράμματος είναι “When the mother tongue wakes”. Τι συμβολίζει για εσάς η «αφύπνιση» της μητρικής γλώσσας;
(Γαρυφαλιά) Φαντάζομαι την αφύπνιση της μητρικής γλώσσας σαν ένα δέντρο που ξαναβλασταίνει: για χρόνια μπορεί να φαίνεται σιωπηλό, αλλά οι ρίζες του παραμένουν ζωντανές. Με τη φροντίδα και το φως, ξυπνά, απλώνει κλαδιά, γεμίζει φύλλα και καρπούς και ξαναβρίσκει τη φωνή του. Κάθε φορά που ξυπνά η γλώσσα, ξυπνά και κάτι από εμάς – η ταυτότητα, η αυτοπεποίθηση, η αίσθηση του ανήκειν.
Όμως δεν μένει μόνο του: συναντά άλλες γλώσσες και πολιτισμούς, δημιουργώντας ένα δάσος ζωντανό, συλλογικό, όπου οι ρίζες μπλέκονται και στηρίζουν η μία την άλλη. Η αφύπνιση της μητρικής γλώσσας δεν είναι μόνο προσωπική υπόθεση, αλλά πράξη συλλογικής αναγέννησης: μια κοινωνία με πολλές ζωντανές γλώσσες γίνεται σαν δάσος δυνατό, ανθεκτικό, γεμάτο ζωή και μυστικά μονοπάτια πίσω στις ρίζες.
Δεν είναι απλώς γλωσσική διαδικασία, αλλά πράξη αυτογνωσίας, ενδυνάμωσης και πολιτισμικής αφύπνισης.
Τι αφορά το πρόγραμμα που υλοποιεί το Παράρτημα Τριφυλίας της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας σε συνεργασία με το Τριφυλιακό Ερασιτεχνικό Θέατρο;
(Χρήστος) Το πρόγραμμα, όπως υποδηλώνει και ο τίτλος του, εστιάζει στην ανάδειξη των μητρικών γλωσσών και των πολιτισμικών στοιχείων των ανθρώπων της Τριφυλίας με διαφορετικές καταβολές. Πέρα από αυτό, στόχος τόσο του παραρτήματος της βιβλιοθήκης όσο και του ΤΕΘ είναι να καταστεί η βιβλιοθήκη κέντρο πνευματικής συνάντησης και σημείο αναφοράς, που θα αναζωπυρώνει το ενδιαφέρον για την ανάγνωση, τη δημιουργία και σύνθεση λόγου μέσω των σιωπηλών βιβλίων, την αναβίωση προφορικών παραδόσεων, τη συντήρηση της άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς και την ανάπτυξη συνεργατικότητας και κοινωνικής ενδυνάμωσης στη σύγχρονη πολυπολιτισμική Τριφυλία.
Βλέπουμε μια συνεργασία με το Τριφυλιακό Ερασιτεχνικό Θέατρο (ΤΕΘ). Πώς συνδέεται το θέατρο με τη γλώσσα, την ενσυναίσθηση και τη συμπερίληψη;
(Χρήστος) Το θέατρο αποτελεί καθρέπτη της ανθρώπινης επικοινωνίας, γεννημένο από τη γλώσσα, αρχικά ως διάλογος και στη συνέχεια ως ποιοτική ή πεζή αφήγηση (ἐν ἀρχῇ ἦν ὁ λόγος). Η γλώσσα είναι το κύριο εκφραστικό μέσο, εκφράζοντας διαχρονικές και πανανθρώπινες ιδέες και συναισθήματα, ενώ τα θεατρικά έργα συνενώνουν διαφορετικούς πολιτισμούς, γλωσσικές νόρμες και τρόπους θέασης του κόσμου. Το θέατρο εκπαιδεύει συναισθηματικά, μαθαίνοντας να βλέπουμε τον κόσμο από διαφορετικές οπτικές, να συμπάσχουμε με τους ήρωες και να αναζητούμε προσωπική λύτρωση μέσω του ελέους και του φόβου. Είναι επίσης συλλογική πράξη, που φέρνει κοντά διαφορετικές φωνές, σώματα και εμπειρίες, αναδεικνύοντας όσους συνήθως μένουν στο περιθώριο και δίνοντας στη διαφορετικότητα δύναμη δημιουργίας και μάθησης. Αυτή την ενσυναίσθηση και συμπερίληψη φιλοδοξεί το ΤΕΘ να επιτύχει μέσω της γλωσσικής δημιουργίας ιστοριών και της ψηφιακής αναπαράστασής τους, παρακινώντας μαθητές και μαθήτριες να μιλήσουν τις ιστορίες τους στην μητρική τους γλώσσα, βγαίνοντας από το περιθώριο της σχολικής και κοινωνικής ζωής «εν φαντασία και λόγω».
Πώς γεννήθηκε η ιδέα για τη δημιουργία μιας κινητής, πολύγλωσσης βιβλιοθήκης; Ήταν κάτι που προέκυψε από ανάγκη που εντοπίσατε στην τοπική κοινωνία;
(Γαρυφαλιά) Γεννήθηκε από τις ανάγκες της κοινότητας: πολλά παιδιά δεν μιλούν τη μητρική τους γλώσσα, δεν συμμετέχουν σε δράσεις ανάγνωσης και σπάνια επισκέπτονται τη βιβλιοθήκη. Μέσα από συζητήσεις με γονείς και εκπαιδευτικούς, έγινε σαφές ότι χρειαζόταν να βοηθήσουμε τα παιδιά να ακούσουν και να μιλήσουν τη μητρική τους γλώσσα χωρίς άγχος, αλλά και να πείσουμε τους γονείς να τη χρησιμοποιούν στο σπίτι. Όταν ένα παιδί ακούει τη γλώσσα της οικογένειας, νιώθει ότι ανήκει κάπου και κουβαλά ιστορία και πολιτισμό. Αν οι γονείς εγκαταλείψουν τη μητρική τους γλώσσα, χάνεται η βάση για τη μάθηση οποιασδήποτε άλλης γλώσσας και η γλωσσική ανάπτυξη των παιδιών μπορεί να δυσκολέψει.
Η κινητή βιβλιοθήκη του προγράμματος When the Mother Tongue Wakes φέρνει αυτό το πολύγλωσσο, συμπεριληπτικό περιβάλλον σε γειτονικές πόλεις. Επειδή δεν είναι εύκολο να βρεθούν βιβλία σε πολλές γλώσσες, θα περιλαμβάνει κυρίως «βουβά» βιβλία, χωρίς κείμενο δηλαδή, όπου η αφήγηση γίνεται μέσα από εικόνες, υπερπηδώντας γλωσσικά εμπόδια και γεφυρώνοντας πολιτισμούς.
Ποια είναι η σημασία της μητρικής γλώσσας στην ανάπτυξη των παιδιών μεταναστών, και γιατί πιστεύετε ότι η απώλειά της μπορεί να οδηγήσει σε κοινωνικό αποκλεισμό;
(Χρήστος) Η μητρική γλώσσα είναι το κύριο μέσο με το οποίο το παιδί αντιλαμβάνεται τον κόσμο, εκφράζει συναισθήματα και διαμορφώνει προσωπική και εθνική ταυτότητα, χτίζοντας τη γνωστική, συναισθηματική και κοινωνική του ανάπτυξη. Για τα παιδιά μεταναστών, που κινούνται ανάμεσα σε δύο πολιτισμικά και γλωσσικά περιβάλλοντα, η καλλιέργεια της μητρικής γλώσσας δεν είναι μόνο θέμα πολιτισμικής συνέχειας, αλλά και θεμέλιο για την κατανόηση των κανόνων της γλώσσας της χώρας υποδοχής. Ο αποκλεισμός από τη γλώσσα της πατρίδας διαρρηγνύει τις οικογενειακές σχέσεις, διευρύνει το χάσμα των γενεών και δημιουργεί σύγχυση ταυτότητας, χαμηλή αυτοεκτίμηση και αίσθημα απομόνωσης. Παράλληλα, η κοινωνία που απορρίπτει την πολυπολιτισμικότητα αναγκάζει τα παιδιά να απαρνηθούν ένα κομμάτι του εαυτού τους για να «χωρέσουν» στη νέα πραγματικότητα.
Από την μέχρι τώρα εμπειρία σας, πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος του συγκεκριμένου προγράμματος στη τοπική κοινωνία και ειδικά στη κοινότητα των μεταναστών;
(Γαρυφαλιά) Πιστεύουμε ότι όταν οι γονείς αναγνωρίσουν την αξία της γλώσσας τους για τα παιδιά τους, θα νιώσουν μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση και θα τη μιλήσουν, ενισχύοντας μια ισχυρή διπλή ταυτότητα. Ιδιαίτερα θα χαρούμε αν στο τέλος του προγράμματος εστιάτορες προσθέσουν στους καταλόγους τους συνταγές από τις χώρες καταγωγής των εργαζομένων τους, δίνοντας υπόσταση και αναγνώριση στη μητρική γλώσσα και τον πολιτισμό στον δημόσιο χώρο. Αυτό το πρώτο βήμα μπορεί να λειτουργήσει ως καταλύτης για να μοιραστούν σιγά σιγά και άλλα πολιτισμικά στοιχεία -ιστορίες, χορούς, έθιμα- εμπλουτίζοντας την κοινότητά μας.
(Χρήστος) Επιπλέον, το πρόγραμμα στοχεύει επίσης να αφυπνίσει πνευματικά και πολιτισμικά τους μετανάστες και τα παιδιά τους, αναδεικνύοντας τις πολιτισμικές και ιστορικές τους ρίζες και προωθώντας καλύτερη συνύπαρξη και αλληλοκατανόηση με τον αυτόχθονο πληθυσμό.
Τι ρόλο παίζει η βιβλιοθήκη ως θεσμός σήμερα, σε μικρές πόλεις όπως τα Φιλιατρά; Είναι απλώς χώρος ανάγνωσης ή κάτι πολύ περισσότερο;
(Γαρυφαλιά) Η βιβλιοθήκη σήμερα, ειδικά σε μικρές πόλεις όπως τα Φιλιατρά, δεν είναι απλώς χώρος ανάγνωσης· είναι τόπος συνάντησης, ανταλλαγής και δημιουργίας. Το Παράρτημα Τριφυλίας της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας έχει γίνει σημείο αναφοράς για όλη την περιοχή. Παιδιά, εκπαιδευτικοί και οικογένειες συναντιούνται, διαβάζουν και μαθαίνουν μαζί, ενώ σχολεία από όλη τη Μεσσηνία -και πέρα από αυτήν-συμμετέχουν στα προγράμματά του.
Μέσα σε τρία μόλις χρόνια, η βιβλιοθήκη έχει ξεχωρίσει για τη συνέπεια και το έργο της. Έχει βραβευτεί από την ΙΒΒΥ – Κύκλο του Ελληνικού Παιδικού Βιβλίου για πρόγραμμα φιλαναγνωσίας, έχει μοιραστεί καλές πρακτικές σε ημερίδες στην Ελλάδα και το εξωτερικό και έχει λάβει μέρος σε ευρωπαϊκά προγράμματα, με πιο πρόσφατο το The Europe Challenge. Το Παράρτημα των Φιλιατρών είναι αναπόσπαστο κομμάτι της Δημόσιας Κεντρικής Βιβλιοθήκης Καλαμάτας. Από την ίδρυσή του, σε συνεργασία με τη Διευθύντρια κα Μάγδα Σουλιώτη, πορεύεται με γνώμονα τις ανάγκες της τοπικής κοινωνίας και με σταθερή, ουσιαστική συνεργασία με τη Διοίκηση και το Εφορευτικό Συμβούλιο.
Με την ευκαιρία, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά όλους τους φορείς των Φιλιατρών, Γαργαλιάνων και Κυπαρισσίας για τη στήριξή τους, και ιδιαίτερα τον Μορφωτικό Σύλλογο Φιλιατρών “Ο Πυρσός”, που στέκεται σταθερά δίπλα μας με έμπρακτη αγάπη για τον πολιτισμό και τον τόπο. Η δημιουργία του Παραρτήματος γεννήθηκε από μια βαθιά κοινωνική ανάγκη και έγινε πράξη χάρη στη συνεργασία της κ. Πιπίνας Κουμάντου, Προέδρου του Εφορευτικού Συμβουλίου της ΔΗ.ΚΕ.ΒΙ.Κ. Καλαμάτας, και της κ. Μαίρης Γκότση, Προέδρου του Πυρσού, οι οποίες υπέγραψαν το μνημόνιο συνεργασίας που οδήγησε στην παραχώρηση της αίθουσας στο Φουρναράκειο Πνευματικό Κέντρο. Από τότε, η συνεργασία μας με τον Πυρσό είναι άριστη – ο Σύλλογος έχει αναλάβει τα λειτουργικά έξοδα και στηρίζει ενεργά το έργο μας, αποδεικνύοντας τι σημαίνει προσφορά στο κοινό καλό.
Ιδιαίτερα σημαντική είναι και η παρουσία της Αντιδημάρχου Πολιτισμού του Δήμου Τριφυλίας, κ. Δήμητρας Ανδρινοπούλου, στο Εφορευτικό Συμβούλιο της ΔΗ.ΚΕ.ΒΙ.Κ. Καλαμάτας. Η σταθερή στήριξή της όλα αυτά τα χρόνια αποτελεί πολύτιμη βοήθεια και ελπιδοφόρο οιωνό για τη συνέχιση και ενδυνάμωση του έργου μας.
Αντίστοιχα το Τριφυλιακό Ερασιτεχνικό Θέατρο είναι απλά μια θεατρική ομάδα; Ή ένα γρανάζι της τοπικής κοινωνίας και ποιος ο ρόλος του;
(Χρήστος) Παρόλο που το Τριφυλιακό Ερασιτεχνικό Θέατρο έχει συνδεθεί εδώ και 30 χρόνια με το ανέβασμα θεατρικών παραστάσεων, πάντοτε προσπαθούσε να λειτουργήσει και ως πυρήνας πολιτισμικής και πνευματικής εξέλιξης της περιοχής της Τριφυλίας συμμετέχοντας σε κοινωνικοπολιτικές και πολιτιστικές δράσεις και συναισθανόμενο τις ανησυχίες και τους προβληματισμούς της τοπικής κοινωνίας. Επομένως, ως πολιτιστικός σύλλογος ενδύεται πολλαπλούς ρόλους και εστιάζει σε διαφορετικές κάθε φορά στοχεύσεις, όταν η χρεία της εποχής το απαιτεί. Για το λόγο αυτό στην σημερινή εποχή παρατηρώντας την μετεξέλιξη της τοπικής κοινωνίας και αφουγκραζόμενο την ανάγκη ανάπτυξης του μορφωτικού και συνεργατικού επιπέδου της, καθώς το χάσμα της ανισότητας διευρύνεται, φιλοδοξεί να συνδεθεί και με άλλα προγράμματα και φορείς και να αναλάβει έναν πιο εξωστρεφή ρόλο που θα συνδυάζει την πνευματικότητα με την πολιτισμικότητα στα πλαίσια μιας κοινωνίας διαποτισμένης από πανανθρώπινες αξίες και ιδανικά.
Τι αποτελέσματα προσδοκάτε από την υλοποίηση του συγκεκριμένου προγράμματος σε βάθος χρόνου για τα παιδιά μεταναστών που ζουν στη περιοχή;
(Χρήστος) Βασική προσδοκία για τα παιδιά των μεταναστών είναι αφενός να αναπτυχθεί η φιλαναγνωσία, αφετέρου να βγουν από το περιθώριο της σχολικής κοινότητας, να διαμορφώσουν τη δική τους διαπολιτισμική ταυτότητα χωρίς να αποποιηθούν τα πατρογονικά τους στοιχεία, να ενδυναμώσουν τη γλωσσική και ιστορική μνήμη της μητέρας πατρίδας, να κατανοήσουν καλύτερα, μέσω του συγκρητισμού με την ελληνική πολιτισμική πραγματικότητα, τη δική τους εθνική ιδιοσυγκρασία και να διεκδικήσουν ισότιμα, δίκαια και αξιοκρατικά τη θέση τους στην κοινωνία της Τριφυλίας. Συνάμα, βασικός στόχος είναι και η καλύτερη αλληλοκατανόηση γηγενών και μεταναστών υπό το πρίσμα της αρμονικής συμβίωσης και του αλληλοσεβασμού.
(Γαρυφαλιά) Προσδοκούμε, μέσα από το πρόγραμμα, τα παιδιά μεταναστών να ξανασυνδεθούν με τη μητρική τους γλώσσα, να αποκτήσουν αυτοπεποίθηση και να νιώσουν ότι ανήκουν. Όταν ένα παιδί εκφράζεται ελεύθερα στη γλώσσα της καρδιάς του, ανθίζει — και μαζί του ανθίζει και η κοινωνία γύρω του. Η αφύπνιση της μητρικής γλώσσας δεν ωφελεί μόνο το ίδιο το παιδί· εμπλουτίζει ολόκληρη την κοινότητα, ενισχύει τη συμπερίληψη και καλλιεργεί αλληλεγγύη και κατανόηση.
Πριν από λίγο καιρό βρεθήκαμε στο Μιλάνο, όπου πραγματοποιήθηκε η πρώτη δια ζώσης συνάντηση των βιβλιοθηκών που συμμετέχουν στο The Europe Challenge, ενώ τον Ιούνιο θα ταξιδέψουμε στο Άμστερνταμ, για να παρουσιάσουμε τα αποτελέσματα των προτάσεών μας. Ήταν συγκινητικό να βρισκόμαστε ανάμεσα σε συναδέλφους από όλη την Ευρώπη, ως πρεσβευτές του τόπου μας.
Η πρώτη φάση του προγράμματος θα ολοκληρωθεί στο 3ο Φεστιβάλ για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που φέτος θα πραγματοποιηθεί στους Γαργαλιάνους (19–25 Ιανουαρίου), με θεματικό άξονα το δικαίωμα στη μητρική γλώσσα και στο παιχνίδι. Εκεί, τα σχολεία που συμμετέχουν θα παρουσιάσουν τις δουλειές τους, επισφραγίζοντας μια συνεργασία που θεωρούμε κομβικής σημασίας. Παράλληλα, έχουν ήδη δημιουργηθεί μικρές πολιτισμικές εστίες επικοινωνίας: στους Γαργαλιάνους με τον Πολιτιστικό Σύλλογο, στα Φιλιατρά με τον «Πυρσό» και τον Σύλλογο Φιλοπροόδων, και στην Κυπαρισσία, όπου μαθητές και εκπαιδευτικοί του Λυκείου, σε συνεργασία με τον Χρήστο Χήναρη, έχουν ήδη δημιουργήσει ομάδες δράσης και επικοινωνίας με την τοπική κοινότητα.
Η ουσία του προγράμματος είναι η συνεργασία, η αλληλεπίδραση και το μοίρασμα — ένα συλλογικό ταξίδι που μας φέρνει πιο κοντά.
Κλείνοντας, θα ήθελα να ευχαριστήσω θερμά την πρόεδρο του Τριφυλιακού Ερασιτεχνικού Θεάτρου (Τ.Ε.Θ.), κα. Γιούλα Ζαχαροπούλου και τα μέλη του Δ.Σ., για την άμεση ανταπόκριση και τη στήριξη στο κάλεσμά μας για συνεργασία, και ιδιαιτέως και τον Χρήστο Χήναρη, εκπρόσωπο του Τ.Ε.Θ. στο πρόγραμμα The Europe Challenge 2025/26. Με τη μακρόχρονη και πολύτιμη παρουσία του στα πολιτιστικά δρώμενα της περιοχής, το Τ.Ε.Θ. αποτελεί ιδανικό συνεργάτη για το πρόγραμμα αυτό. Μαζί, ενώνουμε δυνάμεις, ιδέες και όραμα, για να δώσουμε φωνή και χώρο στον πολιτισμό του τόπου μας.
Βιβλίο και θέατρο — δύο σταθερές αξίες που μας ενώνουν, μας εμπνέουν και μας θυμίζουν πως ο πολιτισμός ανθίζει μόνο όταν μοιράζεται.
