Σε αυτό το πλαίσιο, η δικηγόρος και συγγραφέας Κατερίνα Παπαντωνίου, εκπρόσωπος του Δικτύου Γυναικών Συγγραφέων κατά της Eμφυλης Βίας και των Γυναικοκτονιών «Η φωνή της», μίλησε στην «Ε» για τη δράση, τη στάση και την αναγκαιότητα του αγώνα.

Συνέντευξη στην Κωνσταντίνα Δρακουλάκου

Πώς γεννήθηκε “Η φωνή της”, το Δίκτυο Γυναικών Συγγραφέων κατά της Εμφυλης Βίας και των Γυναικοκτονιών και ποιοι είναι οι στόχοι του;

Η φωνή της γεννήθηκε κατά τη διάρκεια της καραντίνας, τον Ιανουάριο  του 2022. Γεννήθηκε  στον δημόσιο χώρο του Συντάγματος μπροστά από τη Βουλή, χώρο σύμβολο που τώρα  απειλείται με στρατιωτική «φρούρηση».  Γυναίκες συγγραφείς συναντιόμασταν εκεί, συμμετέχοντας στις συγκεντρώσεις διαμαρτυρίας, μνημόσυνα,  για τις γυναικοκτονίες, τότε με αφορμή τη δίκη  για την Ελένη Τοπαλούδη. Ας θυμηθούμε ότι κατά τη διάρκεια της πανδημίας εκρήγνυται παγκόσμια η πανδημία των γυναικοκτονιών ανάμεσα στους τοίχους των οικογενειακών σπιτιών, όπως καταγράφει ο Ο.Η.Ε.  Συγκροτήσαμε τη φωνή της για να σπάσουμε τη συνένοχη σιωπή και στον χώρο της τέχνης. Για να διατρανώσουμε δημόσια την οργή μας και την αλληλεγγύη μας στα κορίτσια, στις γυναίκες, στα θηλυκά που κακοποιούνται, βιάζονται ή και θανατώνονται επειδή «παραβίασαν» κοινωνικά, πατριαρχικά επιβεβλημένα πρότυπα και προσδοκίες συνδεόμενα με το κοινωνικό φύλο. Ζητάμε από την κυβέρνηση να αναγνωρίσει ως ιδιαίτερο έγκλημα τη γυναικοκτονία, «πες την με το όνομά της», και να δημιουργήσει θεσμούς και δομές προστασίας. Μην ξεχνάμε ότι επειδή «το περιπολικό δεν είναι ταξί», η Κυριακή Γρίβα δολοφονήθηκε έξω από το αστυνομικό τμήμα.  Είμαστε μια αυτοργανωμένη, αυτόνομη, ανεξάρτητη ομάδα ενεργών προσώπων και πολιτών.  Δεν ζητάμε χορηγίες ή επιδοτήσεις. Ιχνηλατούμε και καταγγέλλουμε τον σεξισμό και την πατριαρχία στη λογοτεχνία και σε όλες τις σχέσεις, προσωπικές, κοινωνικές, πολιτικές. Επιλέγουμε οι "μάχες" μας να δίνονται με το έργο μας και με τις δράσεις μας, στα δικαστήρια, στον δρόμο. Διοργανώνουμε εκδηλώσεις για τη λογοτεχνία και το φύλο, συνεργαζόμαστε με φεμινιστικές και γυναικείες οργανώσεις, συμμετέχουμε σε συγκεντρώσεις και διαμαρτυρίες προς υποστήριξη θυμάτων, συμμετέχουμε σε αντιρατσιστικά φεστιβάλ και σε κάθε διοργάνωση ενάντια στον πόλεμο, στον σεξισμό και στις διακρίσεις.

Ποιες είναι οι βασικές δράσεις σήμερα στον χώρο της εκπαίδευσης και του πολιτισμού;

Μέλη μας καλούνται συχνά από φωτεινούς εκπαιδευτικούς καθώς και από δομές προστασίας επιζώντων και των παιδιών τους. Η διακήρυξη που συνυπογράψαμε στις 5 Φεβρουάριου 2022, τότε 55 συγγραφείς και μέχρι σήμερα 280, ήταν το πρώτο κείμενο καταγγελίας της έμφυλης βίας και των γυναικοκτονιών από τον  χώρο του πολιτισμού  που δημοσιεύτηκε στην Ελλάδα.  Η λογοτεχνία μπορεί να μετατοπίσει, να διευρύνει τη συνείδηση τόσο της συγγραφέα όσο και της αναγνώστριας, του αναγνώστη με την ελπίδα να αμφισβητήσει το ανθρωποφάγο πολιτικό σύστημα. Μπορεί να σε απελευθερώσει και να οραματιστείς ένα δίκαιο κόσμο, στον οποίο όλα θα είναι καλά με δικαιοσύνη και ισότητα. Μέχρι τώρα έχουμε εκδώσει δύο συλλογικούς τόμους με την αρωγή των εκδόσεων Καστανιώτης,  και δωρίζουμε τα έσοδα από τα δικαιώματά μας στις οργανώσεις Ευρωπαϊκό Δίκτυο κατά της Βίας και στο Ελληνικό Δίκτυο Γυναικών Ευρώπης. Οργανώσεις που γνωρίζουμε καλά ότι βοηθούν επιζήσασες στο πεδίο, στην καθημερινότητα. Η αγορά των τόμων είναι πολύτιμη δράση, είναι άμεση βοήθεια προς τις επιζήσασες.

Οι συλλογικοί τόμοι «Η φωνή της» και «Εκατό και είκοσι φωνές» περιλαμβάνουν έργα πόσων γυναικών; Και ποια ζητήματα αναλύονται μέσα από αυτά;

«Η φωνή Της», Μάιος 2023, περιλαμβάνει διηγήματα 53 μελών. Αφηγούμαστε ιστορίες βίας και αντίστασης ταξιδεύοντας από τα πιο απόμακρα χωριά ως τις μεγαλουπόλεις, από την Ευρώπη ως τα βάθη της Αφρικής και τη Λατινική Αμερική. Με τον νου πάντοτε στις πρωτοπόρες ελληνίδες συγγραφείς που ξεχάστηκαν από την επίσημη Ιστορία, ζώντας κι εμείς την πραγματικότητα της έμφυλης βίας, θελήσαμε να δυναμώσουμε τη φωνή των γυναικών και να ακουστεί η αλήθεια μας. Ο τόμος σχεδόν εξάντλησε και τη δεύτερη έκδοση και ταξιδεύει σε όλη τη χώρα με εκδηλώσεις που γίνονται αφορμή να συζητήσουμε δημόσια τη φρίκη της βίας κάθε μορφής πάνω στο γυναικείο και θηλυκό σώμα.  Ο δεύτερος τόμος «Εκατό και είκοσι φωνές», Οκτώβριος 2025, μια προτεταμένη γροθιά, ένα ουρλιαχτό ενδυνάμωσης, μια αγκαλιά αλληλεγγύης με ποιήματα και μικρά πεζά 120 μελών μας. Με εφαλτήριο τις γυναικείες φιγούρες του Μύθου και της Ιστορίας, Εκατό και είκοσι φωνές, κραυγές διαμαρτυρίας, πραγματοποιούμε ένα πολυδιάστατο ταξίδι σε όλους τους σταθμούς της γυναικείας πορείας. Απαλλαγμένες από τους πατριαρχικούς περιορισμούς, αντλούμε το υλικό μας από τη γυναικεία σωματικότητα και τα αποσιωπημένα της γεγονότα. Μιλάμε ελεύθερα για τις συντριβές, τα τραύματα και τις αντιστάσεις μιας καθημερινότητας θεμελιωμένης στην καταπίεση και τον σεξισμό.  Ήδη έχουν προγραμματιστεί 10 εκδηλώσεις σε όλη τη χώρα. 

Με βάση την εμπειρία σας ως δικηγόρος, πόσο συχνά η οικονομική εξάρτηση λειτουργεί ως καθοριστικός παράγοντας που εμποδίζει μια γυναίκα να απομακρυνθεί από μια κακοποιητική σχέση;

Καθοριστικός παράγοντας είναι το περιβάλλον στήριξης, η αλληλεγγύη της οικογένειας, των φίλων, αλλά και οι κρατικές δομές προστασίας που δυστυχώς είναι ισχνές και ολοένα κλείνουν. Αν υπάρχει καταφύγιο, βρίσκεις τη δύναμη να φεύγεις. Βέβαια, υπάρχουν και γυναίκες οικονομικά ανεξάρτητες που παραμένουν φυλακισμένες σε μια κακοποιητική σχέση γιατί φοβούνται ότι η οικογένεια ή το επαγγελματικό και κοινωνικό περιβάλλον θα τις περιφρονήσει αν ζήσουν ελεύθερες. Τα κιγκλιδώματα «πατρίς, θρησκεία, οικογένεια» δυστυχώς δεν έχουν καταρριφθεί. 

Πώς αναλύετε την εντεινόμενη εμφάνιση φαινομένων όπως οι δολοφονίες και οι γυναικοκτονίες στην ελληνική κοινωνία; Κατά την άποψή σας, ποιοι παράγοντες συμβάλλουν σε αυτήν τη δυσοίωνη εξέλιξη και ποιες είναι οι πρωτοβουλίες που θα έπρεπε να ληφθούν για την αντιμετώπισή της;

Οσο εντείνεται η συστημική βία του κράτους, οι πολιτικές φτώχειας, η υφαρπαγή των δημοσίων αγαθών της υγείας, της εκπαίδευσης και του περιβάλλοντος, η πολιτική χειραγώγησης και με τα κοινωνικά δίκτυα,  οι πόλεμοι και η απειλή πολέμου, τόσο εντείνεται η βία στον ιδιωτικό χώρο. Δεν ζούμε σε γυάλα, ζούμε μέσα σε μια κοινωνία που αλλάζει ταχύτητα με βία και μας δημιουργεί φόβο και θυμό. Τώρα ζητούν τα λεφτά μας να πάνε στα όπλα, δηλαδή στις γερμανικές βιομηχανίες όπλων. Ο πόλεμος γίνεται πάνω στο σώμα μας, πάντα, καθημερινά. Όσο πιο ευάλωτη είσαι λόγω τάξης, φυλής ή θρησκεύματος, τόσο μεγαλύτερος ο κίνδυνος ζωής. Ενα από τα κύρια κίνητρα που υποκινούν τους άνδρες να σκοτώσουν είναι οι προσπάθειες για τον έλεγχο και την κατοχή, την κυριότητα πάνω στις γυναίκες και τα θηλυκά, σύμφωνα με τη θεωρία «του ιδιόκτητου θηλυκού». Η ιδεολογία της ιδιοκτησίας δεν είναι έμφυτη. Καλλιεργείται από αλληλοστηριζόμενους θεσμούς. Ενθαρρύνεται από την έλλειψη υποδομής στήριξης της ασφαλούς διαφυγής των γυναικών. Η πατριαρχία είναι εξαιρετικά ανθεκτικό σύστημα κυριαρχίας πάνω στο μισό του κόσμου. Από τύχη ζούμε, όπως και τα παιδιά, θύματα της πατριαρχίας.  Να διεκδικούμε  συλλογικά δομές προστασίας και δικαιοσύνη, να διεκδικούμε ένα κοινωνικό σύστημα που δεν εδράζεται στη βία και την εκμετάλλευση του ανθρώπου.  Ζητούμε τα εντελώς αυτονόητα από ένα (υποτιθέμενο) ευρωπαϊκό κράτος Δικαίου, το οποίο έχει διεθνείς υποχρεώσεις ως προς τον τρόπο πρόληψης της έμφυλης βίας και αποτροπής των γυναικοκτονιών. Ένταξη του όρου ”γυναικοκτοκονία” στον ποινικό κώδικα. Δημιουργία επαρκών δημόσιων δομών στήριξης και προστασίας, βελτίωση της νομοθεσίας, όπως υποχρεούται να πράξει το κράτος μας που συνυπέγραψε τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης, σύμφωνα, μάλιστα, με τις υποδείξεις της Επιτροπής GREVIO του Συμβουλίου της Ευρώπης. Στελέχωση με επαρκές και εκπαιδευμένο προσωπικό για την έμφυλη βία όλων των αστυνομικών τμημάτων ανά την επικράτεια, ώστε να μπορούν άμεσα να αντιμετωπίζουν τέτοια περιστατικά. Αύξηση και ενίσχυση των δομών στήριξης, φιλοξενίας και πρόληψης περιστατικών  έμφυλης βίας από τους Δήμους. Επείγουσα εισαγωγή μαθημάτων για την ισότητα των δύο φύλων σε όλες ανεξαιρέτως τις βαθμίδες της εκπαίδευσης και σχετική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Επιμορφωτικά προγράμματα σε όλους τους λειτουργούς, που έρχονται πρόσωπο με πρόσωπο με περιστατικά βίας, όπως : αστυνομικοί, γιατροί, επαγγελματίες ψυχικής υγείας, νοσηλευτές/ριες, δικηγόροι, δικαστές/ριες, εισαγγελείς, δημοσιογράφοι κ.λπ. ώστε να μην επαναθυματοποιούν το θύμα.

"Αν υπάρχει καταφύγιο, βρίσκεις τη δύναμη να φύγεις."

 

Αναφορικά με τα αυξανόμενα περιστατικά νεανικής βίας στην Ελλάδα, τι ρόλο θεωρείτε ότι παίζουν οι οικογενειακές δυναμικές στην εξάπλωση αυτής της συμπεριφοράς και ποιες είναι οι στρατηγικές που μπορούν να υιοθετήσουν οι γονείς και οι κηδεμόνες για να συνδράμουν στην προληπτική αντιμετώπιση της βίας ανάμεσα στους εφήβους;

Ο εφιάλτης της νεανικής βίας έφτασε στην πόρτα μας και η πόρτα είναι σπασμένη. Οικογένεια είναι η ομάδα που αγαπά και φροντίζει τα μέλη της ανάλογα με τις ανάγκες τους. Άνθρωποι εξουθενωμένοι από την κοινωνική ανισότητα, βίαιοι ή αφοσιωμένοι σε μια οθόνη δεν είναι ομάδα προστασίας, οικογένεια. Αν λείπουν οι δεσμοί αγάπης και αλληλεγγύης, συνήθως τα νεότερα μέλη αναζητούν άλλες ομάδες, είτε αυτοκατοστροφικές είτε άγριες, επιθετικές αγέλες.  Οι ενήλικες πρέπει να διεκδικήσουν πρώτα απ΄ όλα την αξιοπρέπεια τους, τον σεβασμό της ανθρώπινης αξίας από το πολιτικό σύστημα για να σταθούν ως υπεύθυνοι καθοδηγητές των παιδιών.  

Ποιο είναι το μήνυμα που θέλει να στείλει σήμερα «Η φωνή της» προς την κοινωνία;

Δύο μηνύματα. ΚΑΜΙΑ ΜΟΝΗ. Και η γυναικεία γραφή ανατρέπει τις βεβαιότητες του πατριαρχικού κόσμου, αμφισβητεί τα αυταρχικά, αντιδημοκρατικά, φασιστικά κινήματα που είναι σε άνοδο παγκοσμίως ή έχουν καταλάβει την κυβέρνηση μιας χώρας. καταργώντας δημόσια αγαθά, θεμελιώδη δικαιώματα, ταυτοτικές και έμφυλες πολιτικές, αποσύροντάς ακόμα και «ενοχλητικά» βιβλία.