Το σταφιδικό κίνημα στο μεσοπόλεμο αποτέλεσε το μεγαλύτερο κοινωνικό κίνημα αυτής της περιόδου στην Ελλάδα, περνώντας μέσα από διάφορες φάσεις και επίπεδα πολιτικής ωρίμανσης. Ένα κίνημα με παράλληλες αλλά και αντίθετες κινήσεις και αιτήματα που είχαν κοινό παρονομαστή τη φτώχεια που μάστιζε τις σταφιδοπαραγωγικές περιοχές της βόρειας και δυτικής Πελοποννήσου. Στη διάρκεια του μεσοπολέμου γίνονται συγκλονιστικές κινητοποιήσεις με επίκεντρο τις τιμές αλλά τους θεσμούς εκμετάλλευσης των παραγωγών. Σαν σήμερα όμως, πριν από 90 ακριβώς χρόνια, άρχισε να ξεδιπλώνεται η μεγαλη σταφιδική εξέγερση. Μια σημαντική στιγμή της τοπικής ιστορίας ξεχασμένη από την «επίσημη» ιστοριογραφία αλλά και από τις αγροτικές και πολιτικές συλλογικότητες. Ως εκ τούτου μια σύντομη αναδρομή είναι αναγκαία στη μνήμη όλων εκείνων που αγωνίστηκαν για τη βελτίωση της ζωής στην ύπαιθρο και για μια κοινωνία κοινωνικής και οικονομικής δικαιοσύνης.
To 1935 κορυφώνεται η αγωνία και η αγανάκτηση των σταφιδοπαραγωγών καθώς η παγκόσμια οικονομική κρίση βαθαίνει και οι επιπτώσεις γίνονται όλο και περισσότερο ορατές. Το εισόδημα από την καλλιέργεια λεηλατείται από τοκογλύφους, τράπεζες μεσάζοντες, εμπόρους, εξαγωγείς, βιομήχανους, ακτοπλοϊκό τραστ και κράτος. Σε αυτός μένουν τα «κόρτσαλα» κατά την ιστορική φράση που αποδίδεται στον Κουλαμπά και σε ομιλία που έκανε εκείνο τον καιρό, αλλά υπάρχει και σε ανακοινώσεις αγροτιστών της εποχής. Η εξέγερση του 1934, παρά τα διαμετρικά αντίθετα αιτήματα των παραγωγών «ευγενών» (Βόρεια Πελοπόννησος) και «κατωτέρων» (Δυτική Πελοπόννησος) ποιοτήτων που κινητοποιούνται ταυτόχρονα, δείχνει και το μέγεθος του προβλήματος που αντιμετώπιζε το σύνολο των παραγωγών. Και «προειδοποιεί» ότι την επόμενη χρονιά οι αντιδράσεις θα είναι ακόμη πιο έντονες καθώς η κυβερνητική πολιτική χειροτέρευε τη θέση των παραγωγών.
Το ΚΚΕ που χτίζει σταθερά την επιρροή του ανάμεσα στους σταφιδοπαραγωγούς, έχει ισχυροποιηθεί κυρίως στην περιοχή της Τριφυλίας. Αντιλαμβάνεται αμέσως το μέγεθος του προβλήματος και ανακαλεί από τη Θεσσαλία τον Τάση Κουλαμπά προκειμένου να οργανώσει μεθοδικά την κινητοποίηση των σταφιδοπαραγωγών μέσα από την οργάνωση ενός συνεδρίου, αξιοποιώντας την πείρα από το αμπελουργικό συνέδριο της Λάρισας στο οποίο είχε παίξει σημαντικό οργανωτικό ρόλο. Ικανός ρήτορας, γνώστης του προβλήματος και εξαιρετικός συνομιλητής ο Κουλαμπάς, αξιοποιεί έναν κύκλο στελεχών του κόμματος. Αλλά ανοίγεται ευρύτερα και έρχεται σε επαφή με αριστερούς αγροτιστές, με τους οποίους διατηρούσε δεσμούς ακόμη και την εποχή των σκληρών συγκρούσεων. Δεν πρέπει να αγνοήσουμε το γεγονός ότι τον Ζαχαρία Κουρέτα και τον Λούλη Τσικλητήρα είχαν ιδρύσει μαζί ένα ιδιότυπο αγροτικό κόμμα για να χωρίσουν οι δρόμοι τους στη συνέχεια. Το άνοιγμα αυτό συνδέεται με την αλλαγή της πολιτικής του ΚΚΕ στο ζήτημα των συμμαχιών. Και διευκολύνεται μετά την απρόσμενη και ανεξήγητη συνεργασία του Τσικλητήρα με το κόμμα των «Ελευθεροφρόνων» του Μεταξά και την αυτοκτονία του στου Χανδρινού την ώρα της έκδοσης των αποτελεσμάτων. Αυτό απελευθερώνει δυνάμεις και διευκολύνει την προσέγγιση των διαφορετικών «μερίδων» του αγροτικού κόμματος καθώς ο Τσικλητήρας με τον Θόδωρο Κορμά είχαν οξύτατες προσωπικές συγκρούσεις.
Σε αυτό το πλαίσιο υπήρξε ευρύτερη συνεννόηση και με άλλους συντηρητικούς αγροτιστές που οδήγησε στη συγκρότηση επιτροπής η οποία οργάνωσε το σταφιδικό συνέδριο των Γαργαλιάνων στις 28 Ιουλίου. Οι εργασίες του απέδειξαν ότι μπορούσε να βρεθεί κοινός τόπος ακόμη και σε μεγάλες διαφωνίες (όπως για το παρακράτημα και τον ΑΣΟ), όμως η καχυποψία παρέμεινε και εκδηλώθηκε τις επόμενες ημέρες όταν η Επιτροπή που εκλέχτηκε προσπαθεί να έρθει σε επαφή με την κυβέρνηση και να θέσει τα αιτήματα, με κύριο την τιμή της σταφίδας. Η κυβέρνηση τα απορρίπτει και το δεύτερο δεκαήμερο πραγματοποιούνται ογκώδη συλλαλητήρια σε Πύλο, Γαργαλιάνους, Φιλιατρά, Κυπαρισσία και άλλες περιοχές της Δυτικής Μεσσηνίας. Η Εκτελεστική Επιτροπή στου σταφιδικού συνεδρίου Γαργαλιάνων αποτελούμενη από τους Τάση Κουλαμπά, Χρήστο Κουβελιώτη, Θόδωρο Κορμά, Σωτήρη Σταυρόπουλο και Στέλιο Διακουμογιανόπουλο, ξεδιπλώνει ένα μεγάλο σχέδιο κινητοποίησης ολόκληρης της Μεσσηνίας και περιοχών της Ηλείας. Σύμφωνα με αυτό στις 25-26 Αυγούστου θα πραγματοποιούνταν συγκεντρώσεις σε όλη τη Δυτική Μεσσηνία και οι παραγωγοί θα κινούνταν από δύο δρόμους με σκοπό να φτάσουν στην Καλαμάτα. Από την Πυλία μετά την κεντρική συγκέντρωση στην Πύλο, θα κινούνταν πεζοί και έφιπποι προ της πρωτεύουσα του Νομού. Οι παραγωγοί της Τριφυλίας ξεκινώντας από Γαργαλιάνους θα ενώνονταν σταδιακά με αυτούς των Φιλιατρών, της Κυπαρισσίας και των γύρω χωριών που έφταναν στις πόλεις. Στην Κυπαρισσία θα καταλάμβαναν τα τρένα της γραμμής και θα κινούταν προς την Καλαμάτα ξεσηκώνοντας τους παραγωγούς της Ανω Μεσσηνίας και του μεσσηνιακού κάμπου.
Την Κυριακή 25 Αυγούστου χιλιάδες σταφιδοπαραγωγοί συμμετέχουν στα συλλαλητήρια σε Γαργαλιάνους, Φιλιατρά, Κυπαρισσία και Μελιγαλά. Οι διαδηλωτές κυριαρχούν και καταλαμβάνουν τις πόλεις, οι συγκρούσεις με τις δυνάμεις της χωροφυλακής και του στρατού που είχε κινητοποιηθεί αποφεύγονται την τελευταία στιγμή άλλοτε γιατί οι ηγέτες των εξεγερμένων τις αποτρέπουν και άλλοτε γιατί οι ένστολοι αποφεύγουν να πυροβολήσουν. Συγκεντρώσεις γίνονται και σε περιοχές της Ανατολικής Πυλίας (Κορώνη, Λογγά, Νέα Κορώνη, Πεταλίδι). Την επόμενη ημέρα χιλιάδες αγρότες από πολλά χωριά της Πυλίας κατεβαίνουν στην Πύλο συγκροτώντας ένοπλο συλλαλητήριο. Καίνε τα αρχεία του ΑΣΟ, καταλαμβάνουν το τηλεγραφείο, καταλύουν τις αρχές και δέχονται την επίθεση δύναμης χωροφυλακής. Τρεις νεκροί (Κώστας Τσαρπάλας, Γιώργης Πατσούρος, Κώστας Χριστόπουλος), πολλοί τραυματίες, τα όπλα των δυνάμεων καταστολής δεν σιγούν όλη τη νύχτα. Οι εξεγερμένοι γκρεμίζουν γεφύρια για να μην μπορούν να περάσουν οι ενισχύσεις της χωροφυλακής, κόβουν καλώδια για να νεκρώσουν τις τηλεπικοινωνίες. Το υπουργικό συμβούλιο συνέρχεται το ίδιο βράδυ και αποφασίζει να μην κάνει δεκτό κανένα αίτημα, να κηρύξει στρατιωτικό νόμο στη Μεσσηνία, να επιβάλλει λογοκρισία και να στείλει ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις στον τόπο της εξέγερσης, να κινητοποιήσει το στόλο και να σηκώσει αεροπλάνα. Ισχυρές δυνάμεις στρατού από όλα τα στρατόπεδα της Πελοποννήσου αποκλείουν Πυλία και Τριφυλία, στα λιμάνια Καλαμάτας και Πύλου καταπλέουν πολεμικά πλοία, ένα πολεμικό αεροπλάνο κάνει πτήσεις. Οι παραγωγοί όμως δεν υποχωρούν: Οι καμπάνες χτυπάνε σε πόλεις και χωριά, οι παραγωγοί κατεβαίνουν με γκράδες, κουμπούρια, κόσες, δεκριάνια, μαγκούρες και συγκεντρώνονται στις πόλεις. Χιλιάδες άνθρωποι με τις οικογένειές τους συγκεντρώνονται στους Γαργαλιάνους και κινούνται στα Φιλιατρά. Τους περιμένουν στρατός και χωροφυλακή, γίνονται συγκρούσεις και οι παραγωγοί μπαίνουν και ενώνονται με τους συγκεντρωμένους στα Φιλιατρά. Η πορεία σταματά στους Αρμενιούς καθώς έχουν σταλεί ισχυρές δυνάμεις στρατού και χωροφυλακής με εντολή να χτυπήσουν. Στις 28 Αυγούστου η Κυπαρισσίας στρατοκρατείται πλήρως και στο Ροντάκι εκτυλίσσονται συγκλονιστικές στιγμές καθώς εκατοντάδες διαδηλωτές συγκρούονται με τις στρατιωτικές δυνάμεις.
Ενοπλες περιπολίες στρατού και χωροφυλακής γυρίζουν σε πόλεις και χωριά της Πυλίας και της Τριφυλίας, τρομοκρατούν τους κατοίκους και συλλαμβάνουν αγροτιστές. Το κυνηγητό διαρκεί ολόκληρους μήνες και η βαρβαρότητα ξεχειλίζει. Ο κόσμος μουδιάζει αλλά δεν το βάζει κάτω. Τα προβλήματα είναι τεράστια, το 1936 θα έχουν οξυνθεί ακόμη περισσότερο και οι αγροτιστές διωκόμενοι από καλύβα σε καλύβα και αποθήκη σε αποθήκη, οργανώνουν το σταφιδικό συνέδριο του Πύργου. Και θα ήταν το τελευταίο καθώς λίγες ημέρες αργότερα και ενώ προτετοιμάζονταν κινητοποιήσεις, κηρύχθηκε η δικτατορία του Μεταξά που έβαλε ταφόπλακα στο μεγάλο κοινωνικό κίνημα του μεσοπολέμου στέλοντας τους πρωταγωνιστές του στην Ακροναυπλία και τα ξερονήσια.
Η μεγάλη σταφιδική εξέγερση του 1935 στη Μεσσηνία πέρασε στην ιστορία. Μέσα στη διαδικασία οργάνωσης του αγώνα των σταφιδοπαραγωγών και την μεγάλη συμμετοχή ευρύτατων στρωμάτων, καλλιεργήθηκαν δεσμοί αλληλεγγύης και αντίστασης. Εκ των πραγμάτων ο κόσμος που κινητοποιήθηκε αποτέλεσε τη «ραχοκοκαλιά» της αντίστασης και το ΕΑΜ είχε μεγάλη επιρροή στη Δυτική Μεσσηνία. Οι πρωταγωνιστές της μεγάλης εξέγερσης, πρωτοστάτησαν και στην αντίσταση. Ο Τάσης Κουλαμπάς ήταν ο μόνος που σώθηκε στα χρόνια της θύελλας που ακολούθησαν: Εντάχθηκε λίγο πριν το 1930 στο ΚΚΕ, διώχθηκε, φυλακίστηκε και εξορίστηκε πολλές φορές. Συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά, στάλθηκε στην Ακροναυπλία και παραδόθηκε όμηρος στους Γερμανούς. Κρατήθηκε στο Χαϊδάρι και απέδραση το Μάιο του 1944, αναδείχθηκε σε γραμματέα του ΕΑΜ Πελοποννήσου. Μέλος του Πολιτικού Γραφείου του Αγροτικού Κόμματος, διώχθηκε μετά τη Βάρκιζα και εξελέγη βουλευτής Μεσσηνίας με την ΕΔΑ το 1958. Ο Θόδωρος Κορμάς συνεργάστηκε με το ΚΚΕ. Πήρε δραστήρια μέρος στην εθνική αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ. Δολοφονήθηκε από παρακρατικούς της μοναρχοφασιστικής συμμορίας του Μαγγανά στη Θουρία τον Ιανουάριο του 1946. Ο Ζαχαρίας Κουρέτας συνελήφθη από τους ταγματασφαλίτες του Βρεττάκου στο μεγάλο μπλόκο της Καλαμάτας. Παραδόθηκε στους Γερμανούς και εκτελέστηκε στην Παλιόχουνη μαζί με εκατοντάδες άλλους πατριώτες το Φεβρουάριο του 1944. Ο Χρήστος Κουβελιώτης συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά και φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία. Παραδόθηκε στους Γερμανούς όμηρος και κρατήθηκε στο Χαϊδάρι. Εκτελέστηκε με τους 200 στην Καισαριανή την Πρωτομαγιά του 1944. Ο αδελφός του Παναγιώτης Κουβελιώτης, μέλος του ΚΚΕ, συνελήφθη από το καθεστώς Μεταξά. Φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία, παραδόθηκε όμηρος στους Γερμανούς, κλείστηκε σε διάφορα στρατόπεδα και εκτελέστηκε από τους Βούλγαρους φασίστες στο στρατόπεδο “Παύλος Μελάς” της Θεσσαλονίκης το Μάρτιο του 1943. Ο Σωτήρης Κανελλόπουλος στέλεχος του ΚΚΕ στη Δυτική Μεσσηνία φυλακίστηκε από το καθεστώς Μεταξά, απέδρασε το 1941 από το Ασβεστοχώρι όπου είχε μεταφερθεί ως φυματικός και πήρε ενεργό μέρος στην εθνική αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ. Στον εμφύλιο εντάχθηκε στο Δημοκρατικό Στρατό και σκοτώθηκε το Μάιο του 1949 στις εκκαθαριστικές επιχειρήσεις στον Ταΰγετο. Ο Στέλιος Διακουμογιαννόπουλος εξορίστηκε από το καθεστώς Μεταξά, και φυλακίστηκε στην Ακροναυπλία. Πήρε μέρος στην εθνική αντίσταση από τις γραμμές του ΕΑΜ και δολοφονήθηκε στην Ηλεία το Δεκέμβρη του 1944 από αγνώστους και για άγνωστο λόγο. Η εξέγερση πέρασε στην ιστορία αλλά το μετεμφυλιακό κράτος φρόντισε να «σκίσει» τις σελίδες που γράφτηκαν με το αίμα των αγωνιστών. Και προσπαθούμε να τις «ανασυστήσουμε» με ό, τι διασώθηκε από εκείνη την εποχή. Για να πάρει τη θέση του της αξίζει στην ιστορία και να αποτελέσει «φάρο» στις σημερινές δύσκολες εποχές.
*Τις λεπτομέρειες για τα γεγονότα οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να τις διαβάσουν στο βιβλίο μου «Η μεγάλη σταφιδική εξέγερση του 1935» που υπάρχει σε ηλεκτρονική μορφή δωρεάν στο eleftheriaonline.gr. Εκεί θα βρουν επίσης δωρεάν και 3 ακόμη συναφή βιβλία: «28 Ιουλίου 1935 - Το Συνέδριο Γαργαλιάνων σταθμός στο σταφιδικό κίνημα». «Το “καυτό” καλοκαίρι του 1934 – Σταφιδικό κίνημα των αντιθέσεων». Και «Ολική καταστροφή, απελπισία και συλλαλητήρια το 1931 – “Μάρτης, γδάρτης” για τους σταφιδοπαραγωγούς».
[Στη φωτογραφία από εφημερίδα εποχής, εξεγερμένοι σταφιδοπαραγωγοί στα Φιλιατρά]
