Είναι ένας αθέατος αλλά αποφασιστικός αγώνας δρόμου: Από τη μία η γήρανση του πληθυσμού, που μειώνει το διαθέσιμο εργατικό δυναμικό· από την άλλη η ανάγκη για βελτίωση της παραγωγικότητας, ώστε να αυξηθεί ο όγκος της παραγωγής με λιγότερα χέρια.
Η γήρανση είναι αναπόφευκτη. Οι γενιές που μπαίνουν στην αγορά εργασίας είναι αριθμητικά μικρότερες από εκείνες που αποχωρούν. Άρα, για να διατηρηθεί το σημερινό επίπεδο παραγωγής -και πολύ περισσότερο για να αυξηθεί χρειάζεται να παράγουμε περισσότερο με λιγότερους ανθρώπους. Θεωρητικά αυτό μπορεί να επιτευχθεί. Η τεχνολογία, ο αυτοματισμός και οι νέες μορφές οργάνωσης της εργασίας μπορούν να δώσουν μεγάλο άλμα παραγωγικότητας χωρίς εισροή μεγάλου αριθμού μεταναστών. Στην πράξη όμως τα πράγματα είναι πολύ πιο δύσκολα. Δεν υπάρχει κανένα «κουμπί» που μετατρέπει αυτόματα την παραγωγή σε θερμοκηπιακή, ψηφιακή ή αυτοματοποιημένη.
Και σίγουρα η Ελλάδα - όπως και η Μεσσηνία- θα είχε πολύ καλύτερες προοπτικές αν τα τελευταία είκοσι χρόνια δεν είχαν δαπανηθεί δισεκατομμύρια σε ανούσιες επιδοτήσεις, σε ψηφοθηρικές αποζημιώσεις και σε πολιτικές, που αναπαρήγαγαν ένα πρωτογενές μοντέλο καθηλωμένο σε χαμηλή παραγωγικότητα.
Μπορεί να αλλάξει αυτό μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια; Θεωρητικά, ναι. Πρακτικά όμως, η γήρανση του πληθυσμού και η απροθυμία του ιδιωτικού τομέα να επενδύσει σε έναν πρωτογενή τομέα χωρίς σαφές σταθερό πλαίσιο καθιστούν την προσπάθεια εξαιρετικά δύσκολη.
Μπορεί το κράτος να υποκαταστήσει τις ιδιωτικές επενδύσεις; Πάλι θεωρητικά μπορεί. Στην πράξη όμως ξέρουμε καλά ότι μια κρατική «επέκταση» συχνά καταλήγει στο παλιό μοντέλο: περισσότερους δημόσιους φορείς, περισσότερη γραφειοκρατία και μια μηχανή, που ενδιαφέρεται κυρίως για τη δική της αναπαραγωγή.
Γι’ αυτό, ο μόνος σοβαρός δρόμος για το μέλλον είναι ένας: βελτίωση της παραγωγικότητας. Στον ιδιωτικό τομέα, στην αυτοδιοίκηση, στην αγροτική παραγωγή, στη μεταποίηση. Χωρίς παραγωγικότητα, η γήρανση θα πιέζει όλο και περισσότερο την οικονομία. Με παραγωγικότητα, μπορούμε ακόμη να κερδίσουμε αυτόν τον αγώνα δρόμου.
